Hoe de bedreigde grutto, onze nationale vogel, hier wél opleeft: ‘Uniek voorbeeld in Nederland’

De grutto, onze nationale vogel, verdwijnt in rap tempo uit Nederland. Maar in de Eempolders tussen Amersfoort en Eemnes is de achteruitgang gekeerd en worden juist meer broedparen en kuikens geteld. Hoe kon Eemland uitgroeien tot belangrijke voorbeeldregio in Nederland?Johan Hardeman  29 juli 2021, 17:30

Een machtig gezicht net buiten de vogelhut vlakbij Eemdijk: grote zwermen kieviten scheren in vliegende vaart boven het weiland. Boer Gert-Jan de Jong uit Eemnes staat er zichtbaar van te genieten. Maar waar zijn de grutto’s? ,,Die zijn drie weken geleden ongeveer vertrokken. Terug naar West-Afrika, via Zuid-Europa. Maar vóór ze vertrokken, stikte het hier van de grutto’s. Het zat trouwens ook vol met tureluren, scholeksters en eenden.’’ Wat zo mooi is aan de grutto? ,,Hij is een icoon voor de weidevogels in Nederland.‘’ 

De grutto wordt ernstig in zijn voortbestaan bedreigd in Nederland. De vogel die in 2015 werd verkozen tot nationale vogel, ver voor de merel en huismus, laat zich steeds minder zien. In 1970 waren er nog 120.000 broedparen van deze weidevogels, nu minder dan 30.000 en de achteruitgang gaat onverminderd door. De belangrijkste oorzaak is de opkomst van de intensieve landbouw, waardoor veel drassige, kruidenrijke weilanden met veel wormen in de grond zijn verdwenen. Boeren gaan tevens eerder maaien. Ook neemt het aantal roofdieren die weidevogels opeten toe, waarschuwt de Vogelbescherming. 

Steeds meer grutto’s in Eemland

Terwijl in grote delen van Nederland het aantal grutto’s achteruit holt, is er in de Eempolders tussen Amersfoort en Eemnes juist een toename te zien van het aantal broedparen en kuikens. ,,Eemland is uniek in Nederland. Er zijn meer plekken waar het goed gaat met de grutto, maar die zijn over het algemeen veel kleiner’’, zegt Haije Valkema, coördinator natuurbeheer van Natuurmonumenten in deze regio. ,,In dit gebied vallen veel dingen samen die ervoor zorgen dat grutto’s en andere weidevogels het hier goed doen.’’

Als ik veel weidevogels in mijn weilanden heb tijdens een seizoen ben ik trots. Ik vind het prachtige beestjes.Gert-Jan de Jong

Een belangrijke rol is weggelegd voor de boeren die bijna allemaal zijn aangesloten bij Collectief Eemland. Zij zetten zich in voor het beschermen van de weidevogels en het vergroten van de broedmogelijkheden. In 2016 begonnen ze met het aanleggen van zo’n vijftig plasdrassen, stukken land en greppels die onder een dun laagje water komen te staan. Daar zijn volop wormen te vinden. Ze lieten daaromheen randen van planten en kruiden groeien door de slootkanten niet te bemesten. Grasmaaien stelden ze uit om de grutto’s niet te storen.

Trots op het succes

De ingrepen zijn succesvol. Inmiddels is het aantal plasdrassen uitgebreid naar 87. Bijna alle geschikte weilanden in Eemland bieden ruimte aan weidevogels zoals de grutto om te broeden. Het aantal territoria voor grutto’s op boerenland nam in vijf jaar tijd toe van 318 naar 472. ,,Eigenlijk zijn we gek dat we het doen, want het kost veel tijd en levert alleen een onkostenvergoeding op, maar we hebben er veel plezier aan’’, zegt melkveehouder De Jong. ,,Als ik veel weidevogels in mijn weilanden heb tijdens een seizoen ben ik trots. Ik vind het prachtige beestjes. We krijgen veel complimenten over hoe we het doen in Eemland, dat is leuk.’’

Wel vindt Collectief Eemland dat er geld bij moet om de vele uren die in het beheer worden gestoken te compenseren. ,,Het kost ons nu veel tijd en daar wordt niks voor betaald. De samenleving wil meer weidevogels, wij verzetten er een berg werk voor, maar krijgen er niks voor. Dat is raar en moet anders. Met extra geld voor beheertaken, kun je ook meer boeren enthousiasmeren.’’

Vossen stevig bejaagd

Behalve in de weilanden van de boeren broeden de weidevogels ook in de weidevogelreservaten van Natuurmonumenten. Eemland is daar dankzij haar ligging een perfecte plek voor, vertelt Valkema van Natuurmonumenten. ,,Het is een uniek open polderlandschap zoals je maar weinig ziet. Dat trekt weidevogels. Dit seizoen hebben we 444 grutto-broedparen geteld, achttien meer dan het jaar daarvoor. Het is een gemiddeld jaar, met een lichte toename. Dat is in Nederland al behoorlijk bijzonder.‘’

Meestal spring ik de avond voor ik ga maaien nog even op de quad om te kijken of er weidevogels in het gras zitten.Gert-Jan de Jong

Eemland kent minder roofdieren dan veel andere gebieden. Maar dat betekent niet dat de weidevogels veilig zijn voor vossen, ooievaars, zwarte kraaien en marters. Met name vossen worden stevig bejaagd door jagers om er voor te zorgen dat de weidevogels met rust worden gelaten. ,,We hebben optimaal ingerichte gebieden voor weidevogels. Maar als we niks doen aan de vossen is het gauw gedaan met de weidevogels‘’, zegt Valkema.

Drone en schrikdraad

De boeren van Collectief Eemland beschermen hun plasdrassen met een vossenraster, een hekwerk met schrikdraad, laat De Jong zien bij het weiland met de grootste plasdras in de regio in Eemdijk. ,,Als ze hier een keer tegenaan lopen, schrikken ze en proberen ze het niet nog een keer.’’

Elke grutto telt, benadrukt de melkveehouder uit Eemnes. ,,Als ik in juni ga maaien, vraag ik een vrijwilliger of hij in de gaten houdt of hij weidevogels in het hoge gras ziet. Meestal spring ik de avond daarvoor zelf ook nog op de quad om te kijken of er weidevogels in het gras zitten.’’ De boeren gebruiken ook drie drones om weidevogels tijdig op te sporen.

Om de dramatische neergang van het aantal grutto’s in Nederland te stoppen hebben demissionair landbouwminister Carola Schouten en de provincies enkele weken geleden tien miljoen euro beschikbaar gesteld voor het Aanvalsplan Grutto. Voor de periode tussen 2023 en 2027 is de minister van plan om samen met de provincies 67,5 miljoen euro in het plan te steken.

‘Niemand wil subsidieboer worden’

Er moet een aantal gebieden komen waar de weidevogels alle ruimte krijgen. Er wordt ook gekeken naar Eemland. Het collectief van boeren staat nog niet te juichen. ,,Theoretisch klopt het plan, maar er zijn veel praktische bezwaren’’, zegt De Jong. ,,Ons verdienmodel is koeien melken en als bijverdienste doen we aan natuurbeheer en weidevogelbeheer. Als ik de plannen lees, vraag ik me af of dat nog wel kan. Niemand hier wil subsidieboer worden en wat koeien voor erbij houden. Zo krijg je geen draagvlak onder boeren.’’

Bron: AD